Dolny Śląsk – śladami historii.

Wiesz, jakie miejsce w Polsce najbardziej przypomina mi podróż w czasie? Dolny Śląsk. I to wcale nie dlatego, że mam do niego jakiś lokalny sentyment. To region, który po prostu nie przestaje mnie zaskakiwać. A jednocześnie – mam wrażenie – trochę zapomniany, jeśli chodzi o historię Polski.

Bo gdy myślimy o naszej historii, to w głowie pojawiają się raczej Gniezno i Wielkopolska, Kraków, Warszawa, czasem Gdańsk i Pomorze. Oczywiście Dolny Śląsk nie jest całkowicie pomijany, ale jego bogactwo historyczne często schodzi na dalszy plan – jakby gdzieś poza główny nurt narodowej narracji. A przecież to tutaj mijasz wioski, które wyglądają jak kadry z XIX-wiecznej Europy, ruiny zamków, które pamiętają Piastów, i poniemieckie pałace, które przez dekady skrywały swoje tajemnice. To tu rozwijała się kultura Słowian 1000 lat temu, to przez Śląsk przechodził szlak bursztynowy, łączy kupców z terenów obecnej Polski z Rzymem, i to stąd wyruszyli Wandalowie podbijać tereny należące do Rzymu, oraz Północną Afrykę.

Jeśli wytrwasz do końca tego tekstu, prawdopodobnie zrozumiesz, dlaczego mówię o nim z taką fascynacją – i dlaczego warto spojrzeć na Dolny Śląsk jak na osobny rozdział historii, który zasługuje na znacznie więcej uwagi.

Historia Dolnego Śląska

Zaczęło się to 500 000 lat temu

Zacznijmy od czegoś, co mało kto kojarzy z Dolnym Śląskiem: to jeden z najstarszych zamieszkanych obszarów w Europie Środkowej. Tak – nie tylko w Polsce. Pierwsze ślady obecności człowieka na tych terenach sięgają paleolitu dolnego, czyli około 500 tysięcy lat temu.

W Trzebnicy, niedaleko Wrocławia, archeolodzy natrafili na pięściaki z okresu kultury aszelskiej. To prymitywne narzędzia kamienne, które wskazują, że właśnie tam – na wzgórzach bukowych – żyli pierwsi ludzie. Wyobrażasz sobie? Chodzisz po lesie, a kilka metrów pod tobą tkwią dowody na to, że ktoś tu żył pół miliona lat temu. Na długo zanim powstał Homo Sapiens Sapiens – kultura Aszelska była rozwijana przez takiego gatunki jak np. Homo Erectus, którzy potem „przekazali” swoją wiedze Neandertalczykom, którzy następnie przekazali to doświadczenie nam.

Odkrycie, że Homo Sapiens nie wymyślił wszystkiego samodzielnie, i że na początku korzystał on z technologii mającej setki tysięcy lat, jest dla mnie niesamowite.

To właśnie to „zakorzenienie w przeszłości” robi na mnie największe wrażenie. Dolny Śląsk nie jest tylko tłem historii Polski – on ją wyprzedza.

Wrocław? To pradawna stolica reniferowych łowców

Kiedy myślimy o Wrocławiu, widzimy rynek, Halę Stulecia, mosty, krasnale. Ale niewielu z nas wie, że na jego północno-wschodnich obrzeżach – w dzisiejszej dzielnicy Pawłowice – znajdowało się obozowisko łowców reniferów z epoki lodowcowej. Badania archeologiczne odkryły tu nie tylko narzędzia krzemienne, ale też ślady ognisk, poroża, a nawet… ozdoby z kości. Mówimy o okresie około 30 000–10 000 lat temu.

Być może kiedyś właśnie tam siedział sobie człowiek, patrzył w ogień i planował, jak zdobyć pożywienie na kolejne dni. Bez internetu, bez map Google, ale za to z nieporównywalnie większą świadomością przyrody i cykli natury.

Neolit – początek cywilizacji

Z czasem Dolny Śląsk stał się miejscem bardziej „cywilizowanym”. Przyszli ludzie, którzy znali już rolnictwo, hodowlę i ceramikę. Mówimy o kulturze ceramiki wstęgowej rytej, która pojawiła się tu około 5400 lat p.n.e..

W miejscowości Domasław, niedaleko Kobierzyc, odkryto ogromne cmentarzysko z ponad 300 grobami. Co ciekawe, w niektórych znaleziono przedmioty z Adriatyku czy Karpat – co oznacza, że już wtedy istniały długodystansowe kontakty handlowe. Czyli, mówiąc dzisiejszym językiem: ówcześni Ślązacy byli dobrze zintegrowani z europejską gospodarką.

Kultura łużycka na Dolnym Śląsku (ok. 1300–400 p.n.e.)

To właśnie ona zdominowała Dolny Śląsk w epoce brązu i żelaza. Osady, cmentarzyska, warsztaty rzemieślnicze, rozbudowana gospodarka i fascynująca symbolika funeralna – wszystko to znajdziemy w ich dziedzictwie.

Przykład? Wrocław-Zakrzów i Wrocław-Swojczyce – dziś spokojne dzielnice miasta, wtedy tętniące życiem osady i miejsca pochówku. Archeolodzy odkryli tam rozległe cmentarzyska ciałopalne, gdzie zmarłych grzebano w urnach ozdobionych geometrycznymi wzorami. W grobach znaleziono też gliniane figurki, paciorki z brązu i przedmioty codziennego użytku – jakby ktoś chciał przygotować swoich bliskich na drugie życie.

Ale najpotężniejsze wrażenie robią znaleziska ze Ślęży.

Ślęża – święta góra Słowian

Każdy region ma swój symbol. Dla Dolnego Śląska takim miejscem jest góra Ślęża – położona nieopodal Sobótki. To nie tylko atrakcja dla turystów, ale prawdziwa perła archeologii i duchowości.

Zanim przyszło chrześcijaństwo, Ślęża była miejscem pogańskich rytuałów. Na jej stokach znajdują się kamienne posągi – m.in. słynny niedźwiedź, panna z rybą czy grzyb. Ich funkcje do dziś nie są w pełni jasne, ale jedno wiadomo na pewno: góra była miejscem kultu już w epoce brązu i żelaza.

Niektórzy badacze uważają nawet, że to właśnie od tej góry wzięła się nazwa „Śląsk”.

Słowianie, grody i początek państwowości

Kiedy Cesarstwo Rzymskie upadło, a przez Europę przeszła wędrówka ludów, Dolny Śląsk stał się domem dla plemion słowiańskich. Już w VI–VII wieku n.e. zakładali tu oni osady i grody – umocnione punkty pełniące rolę administracyjną i obronną.

Najważniejsze z nich to Wrocław, Głogów, Opole i Legnica. Były to lokalne centra wymiany, rzemiosła i – co ciekawe – życia społecznego.

Warto tu wspomnieć o jednym: Słowianie Dolnego Śląska nie byli wcale „dzikimi plemionami”. Uprawiali ziemię, handlowali bursztynem i produkowali wysokiej jakości ceramikę.

990 – rok, który zmienił wszystko

Na przełomie X i XI wieku Dolny Śląsk trafił pod panowanie Mieszka I, który przyłączył te tereny do rodzącego się państwa Piastów. Najprawdopodobniej stało się to w wyniku wojny z Czechami.

Co ciekawe, Wrocław (znany wówczas jako Wratislavia) szybko stał się jednym z najważniejszych ośrodków państwa. W roku 1000 ustanowiono tu biskupstwo – co stawiało to miasto na równi z Krakowem i Gnieznem.

Dolny Śląsk w czasach średniowiecza i w czasach nowożytnych.

Średniowiecze – dzielnica piastowska i kolonizacja

Po śmierci Bolesława Krzywoustego w 1138 roku Dolny Śląsk przypadł Władysławowi Wygnańcowi, a potem jego potomkom – Piastom śląskim, którzy przez kolejne stulecia rządzili regionem jako niezależni książęta. W XIII wieku rozpoczęła się kolonizacja na prawie niemieckim, co przyniosło rozwój miast, rzemiosła i górnictwa (zwłaszcza złota i srebra).

Wrocław wyrósł na ważny ośrodek handlu i kultury, przyciągając osadników z Niemiec, Czech i Polski. Powstały liczne miasta (m.in. Legnica, Świdnica, Złotoryja), klasztory i zamki. Śląsk był też jednym z pierwszych regionów w Polsce, które objęła chrystianizacja i urbanizacja na dużą skalę.

Panowanie czeskie i habsburskie (XIV–XVIII w.)

W XIV wieku większość księstw śląskich uznała zwierzchność królów czeskich, a od 1526 roku Dolny Śląsk przeszedł pod panowanie Habsburgów. Mimo obcej zwierzchności, zachował dużą autonomię, rozwijając się gospodarczo i kulturowo.

W tym czasie rozwijało się protestantyzm, szczególnie luteranizm, który zyskał wielu zwolenników w miastach i wśród szlachty. Reformacja odegrała ważną rolę w kształtowaniu tożsamości Dolnoślązaków, aż do czasów kontrreformacji prowadzonej przez władze austriackie.

Śląsk pruski i niemiecki (1741–1945)

W wyniku wojen śląskich (1740–1763) większość Śląska została zajęta przez Prusy. To był początek ponad 200-letniego okresu intensywnej germanizacji i uprzemysłowienia. Dolny Śląsk stał się jednym z głównych ośrodków przemysłowych Królestwa Prus, a potem Niemiec – rozwijało się górnictwo, hutnictwo, tekstylia i kolejnictwo.

Wrocław (Breslau) stał się jednym z największych miast niemieckich, z ważnym uniwersytetem i bogatym życiem kulturalnym. Przez wieki region był miejscem spotkania kultur: niemieckiej, czeskiej, polskiej i żydowskiej.

Po II wojnie światowej – repolonizacja i odbudowa

Po 1945 roku, na mocy konferencji poczdamskiej, Dolny Śląsk został przyłączony do Polski. Niemiecka ludność została wysiedlona, a na ich miejsce przybyli Polacy – głównie z Kresów Wschodnich (m.in. z Lwowa i Wilna), ale też z centralnej Polski.

Rozpoczął się trudny proces repolonizacji regionu i odbudowy zniszczonych miast, szczególnie Wrocławia. Mimo chaosu lat powojennych udało się zachować wiele elementów dziedzictwa kulturowego i zasymilować nowe społeczności.

Dolny Śląsk dziś – region pogranicza i różnorodności

Współczesny Dolny Śląsk to jeden z najlepiej rozwiniętych regionów Polski. Wrocław stał się międzynarodowym centrum akademickim, biznesowym i technologicznym. Region słynie z zabytków (Zamek Książ, Kościół Pokoju w Świdnicy), uzdrowisk (Kudowa-Zdrój, Lądek-Zdrój) i gór (Karkonosze, Góry Sowie).

To także przestrzeń o wyjątkowej tożsamości pogranicza – miejsca, gdzie spotykają się wpływy polskie, niemieckie, czeskie i żydowskie. Dziedzictwo to nie tylko historia, ale i potencjał – Dolny Śląsk pokazuje, że różnorodność może być źródłem siły i innowacji.

Dolny Śląsk – ciekawostki historyczne.

Walończycy na Dolnym Śląsku – Szklarska Poręba tajemnicze księgi, ukryte skarby

Złoto. To ono przyciągało tu ludzi z daleka, kazało im kopać, przetapiać, modlić się i zapisywać swoje odkrycia w tajemnych księgach. Na Dolnym Śląsku, w cieniu Gór Sowich i Izerskich, od XIII wieku pojawiali się przybysze, których nazywano Walończykami. Pochodzili oni z terenów Frankonii, Lotaryngii, Nadrenii, Szwajcarii i Tyrolu. Łączyła ich wspólna cecha: znali się na rzeczy. Byli górnikami, hutnikami, alchemikami – poszukiwaczami metali i wiedzy, której inni jeszcze nie rozumieli.

Zamiast map mieli Liber metallorum – rękopisy zawierające nie tylko opisy złóż i technik wydobycia, ale też znaki przypominające alchemiczne runy, rytuały ochronne i instrukcje, jak rozpoznać miejsce, gdzie ziemia kryje srebro lub arsen. Najsłynniejsza z tych ksiąg – „Księga Walońska” z 1566 roku – przetrwała do dziś i opisuje m.in. Złoty Stok, Kowary, Szklarską Porębę.

To nie była sucha dokumentacja. Dla Walończyków kopalnia była miejscem niemal świętym. Zanim zeszli pod ziemię, wypowiadali modlitwy, a w skałach szukali nie tylko rudy, ale też znaków od natury. I nie zatrzymywali się na górnictwie – dzięki nim rozkwitło też hutnictwo szkła. W lasach Gór Izerskich, w mobilnych piecach, wytapiali szkło z piasku kwarcowego i potażu. W Szklarskiej Porębie czy Leśnej Hucie powstawały kielichy, misy, szkła optyczne. To właśnie im Dolny Śląsk zawdzięcza status jednego z najstarszych ośrodków szklarstwa w Europie.

Najstarszy zachowany tekst w języku polskim

Najstarszy znany zapis w języku polskim znajduje się w „Księdze henrykowskiej”, średniowiecznym manuskrypcie powstałym około 1270 roku. To dzieło zostało spisane przez cystersów w klasztorze w Henrykowie, miejscowości położonej na Dolnym Śląsku. Choć większość tekstu napisana jest po łacinie, to właśnie w nim pojawia się pierwsze zdanie zapisane po polsku – „Day, ut ia pobrusa, a ti poziwai” – co w dzisiejszym języku można przetłumaczyć jako: „Daj, ja pobruszę, a ty odpocznij.”

Zdanie to, zgodnie z opisem kronikarza, miało zostać wypowiedziane przez chłopa imieniem Bogwał do swojej żony. Zostało zanotowane jako przykład codziennej mowy ludu, co czyni je wyjątkowo cennym świadectwem wczesnego języka polskiego. Nie tylko pokazuje ono, jak wówczas mówiono, ale także potwierdza istnienie języka polskiego w piśmiennictwie na długo przed powstaniem samodzielnych dokumentów pisanych w całości po polsku.

Oryginalny rękopis „Księgi henrykowskiej” przechowywany jest dziś w Bibliotece Archidiecezjalnej we Wrocławiu. Ze względu na swoje znaczenie kulturowe i historyczne, dokument ten w 2015 roku został wpisany na prestiżową listę Pamięci Świata UNESCO. Faksymile i kopie tego manuskryptu można obejrzeć również w innych miejscach, m.in. w samym klasztorze w Henrykowie, który obecnie pełni także funkcje muzealne.

To skromne zdanie – „Daj, ja pobruszę, a ty odpocznij” – stało się symbolem początków języka polskiego w piśmiennictwie. Nie tylko odzwierciedla codzienne życie średniowiecznych mieszkańców Śląska, ale także daje nam namacalny dowód na to, że język polski rozwijał się i był używany na długo przed pojawieniem się pierwszych literackich dzieł w całości spisanych po polsku.

Najstarsze drzewo w Polsce

Cis henrykowski to jeden z najstarszych i najbardziej znanych pomników przyrody w Polsce. Rośnie w miejscowości Henryków Lubański, na terenie województwa dolnośląskiego – nieopodal klasztoru i kościoła parafialnego. Uważany jest za najstarsze drzewo w Polsce, a jego wiek szacuje się nawet na ponad 1250 lat. To oznacza, że drzewo to pamięta czasy sprzed chrztu Polski, a jego początki sięgają epoki plemiennej, jeszcze przed powstaniem państwa Piastów. Dla porównania, Dąb Bartek, najstarszy dąb w Polsce, i najsłynniejsze drzewo w Polsce, ma ok 700-850 lat.

Co wyróżnia cisa henrykowskiego?

Cis w Henrykowie Lubańskim należy do gatunku cis pospolity (Taxus baccata). Jego pień ma dziś obwód około 150 cm, a wysokość drzewa wynosi około 13 metrów. Choć nie imponuje rozmiarami tak jak niektóre dęby, to jego siłą jest wiek i niezwykła odporność. Cis rośnie bardzo powoli, ale żyje długo – a ten henrykowski to prawdziwy rekordzista.

Drzewo przez wieki było otaczane opieką i szacunkiem. W 1989 roku zostało oficjalnie uznane za pomnik przyrody, a dziś znajduje się pod szczególną ochroną. Przy drzewie postawiono specjalną tablicę informacyjną, a miejsce to chętnie odwiedzają turyści, botanicy i miłośnicy historii.

Na pierwszy rzut oka cis z Henrykowa Lubańskiego nie robi aż takiego wrażenia, jak słynny Dąb Bartek – jest znacznie niższy, a jego wysokość można porównać do 15–16-letnich brzóz. A jednak to właśnie on – skromny, porośnięty mchem i niewyróżniający się w krajobrazie – okazał się najstarszym drzewem w Polsce. Fascynuje mnie nie tylko jego wiek, odkryty przez naukowców dopiero w XX wieku, gdy dokładniejsze badania dendrologiczne pozwoliły oszacować go na ponad 1300 lat. Tym, co uderza najbardziej, jest bliskość budynku – starej stodoły lub domu, który stoi tuż przy drzewie. Ktoś tam kiedyś mieszkał, używał tej przestrzeni codziennie, mając na wyciągnięcie ręki żywy pomnik historii, niekoniecznie zdając sobie sprawę z jego znaczenia. To połączenie zwyczajności z potęgą natury sprzed wieków działa na wyobraźnię.

Z cisem henrykowskim wiąże się wiele lokalnych opowieści i legend. Jedna z nich mówi, że drzewo zostało posadzone przez mnicha jako symbol trwałości i pokoju. Inna – że cis chronił wioskę przed złymi mocami. Niezależnie od tego, ile w tych historiach prawdy, jedno jest pewne: to żywy świadek historii, który przetrwał wojny, zarazy, zabory i wiele innych burzliwych epizodów dziejów Polski.

Co dziś z cisem?

W ostatnich dekadach cis przeszedł kilka prób. W 2011 roku został poważnie uszkodzony przez wichurę, która oderwała fragment głównego pnia. Mimo to drzewo nadal żyje i regeneruje się dzięki opiece leśników i arborystów. Dziś wokół niego zbudowano zabezpieczenia, a odwiedzający mogą podziwiać go z bliska, nie narażając go na uszkodzenia.

Inne miejsca warte odwiedzenia

Zamek Książ – perła wśród ruin i sekretów

Jeśli miałbyś odwiedzić tylko jedno miejsce na Dolnym Śląsku, niech to będzie Zamek Książ w Wałbrzychu. Trzeci co do wielkości zamek w Polsce to nie tylko piękna architektura, ale też tajemnice, które do dziś rozpalają wyobraźnię. Podziemia wykute przez więźniów obozu Gross-Rosen, domniemane laboratoria nazistów, plotki o ukrytym złocie Wrocławia – a to wszystko w otoczeniu malowniczego Książańskiego Parku Krajobrazowego.

Do zamku warto dotrzeć przez romantyczny Wąwóz Pełcznicy, a później obowiązkowo wstąpić do palmiarni w Lubiechowie, którą założył książę Jan Henryk XV Hochberg. Wrażenie robi również sama historia księżnej Daisy, jednej z najbarwniejszych postaci przełomu XIX i XX wieku.

Karkonosze – Śnieżka, Samotnia i karkonoskie duchy

Jeśli Twoja dusza tęskni za górami, to Karkonosze będą idealnym wyborem. Śnieżka, najwyższy szczyt Sudetów (1603 m n.p.m.), to obowiązkowy punkt na mapie każdego miłośnika górskich wędrówek. Najlepiej wejść na nią od strony Karpacza przez Schronisko Samotnia – jedno z najpiękniej położonych schronisk w Polsce, tuż nad Małym Stawem.

Po drodze możesz spotkać duchy gór – legendarnego Liczyrzepę, zwanego też Karkonoszem, który według podań potrafi być zarówno pomocny, jak i złośliwy. Dla rodzin z dziećmi dobrym punktem wycieczki będzie też Świątynia Wang – drewniany kościółek z XII wieku, przeniesiony z Norwegii do Karpacza.

Wrocław – miasto spotkań i krasnali

Wrocław – serce Dolnego Śląska i symbol lat 90.

Nie sposób mówić o Dolnym Śląsku, nie wspominając o jego stolicy. Wrocław to miasto, które warto odkrywać powoli, najlepiej pieszo lub na rowerze. Zacznij od Rynku, przespaceruj się po Ostrowie Tumskim, zajrzyj na Most Zakochanych, a potem zgub się w labiryncie uliczek Nadodrza.

A jeśli podróżujesz z dziećmi – albo po prostu masz w sobie odrobinę dziecięcej ciekawości – poluj na wrocławskie krasnale! Jest ich już ponad 400 i każdy ma swoją historię. Warto też zobaczyć Halę Stulecia, Pergolę z multimedialną fontanną i ZOO z Afrykarium, czyli najnowocześniejszy kompleks oceaniczny w Polsce.

Wrocław i powódź tysiąclecia – miasto, które walczyło z żywiołem

Wrocław zapisał się w zbiorowej świadomości Polaków również z powodu dramatycznych wydarzeń z 1997 roku. W lipcu tego roku miasto nawiedziła tzw. „powódź tysiąclecia”. Woda zalała dużą część miasta, odcinając dzielnice, paraliżując komunikację i zmuszając mieszkańców do ewakuacji. To był moment, w którym wrocławianie pokazali niezwykłą solidarność, determinację i siłę wspólnoty. Obrazy ludzi podających sobie worki z piaskiem, wspierających się nawzajem, trwale wpisały się w pamięć tamtego pokolenia.

Wielką wodę upamiętniono m.in. w serialu „Wielka Woda” (Netflix, 2022), który w realistyczny sposób przedstawia dramatyczne wydarzenia z perspektywy politycznej, społecznej i osobistej. Serial nie tylko pokazuje skalę katastrofy, ale również odwagę, dylematy moralne i konflikty interesów, z jakimi musieli mierzyć się mieszkańcy i władze. Produkcja spotkała się z uznaniem zarówno krytyków, jak i widzów – również za sprawą świetnie oddanego ducha epoki lat 90.

Wrocław jako jedna z ikon kultury lat 90 w Polsce.

Wrocław odegrał ważną rolę w kształtowaniu kultury Polski okresu transformacji. Po 1989 roku, w czasach budowania nowej tożsamości, miasto stało się przestrzenią dynamicznych przemian – od ulicznej sztuki, przez niezależne wydawnictwa, aż po rozwój alternatywnej muzyki i środowisk artystycznych.

To właśnie z Wrocławiem kojarzy się wiele przełomowych inicjatyw kulturalnych lat 90., takich jak Przegląd Piosenki Aktorskiej, działalność teatrów offowych, eksplozja niezależnych festiwali filmowych i koncertów rockowych. Wrocław był miejscem wolności, eksperymentu i społecznej energii – symbolem przemiany pokolenia wychodzącego z PRL-u i wkraczającego w świat kapitalizmu.

Instytucje wolnościowe i idee wolnościowe

Wrocław to nie tylko miejsce wydarzeń historycznych i turystycznych atrakcji, ale również ważny punkt na mapie polskiego ruchu wolnościowego. Właśnie tutaj działa Instytut Misesa – jedna z najważniejszych instytucji popularyzujących idee wolnego rynku, ograniczonej roli państwa i klasycznej ekonomii austriackiej. Instytut organizuje konferencje, szkolenia, publikuje książki oraz tłumaczenia kluczowych dzieł ekonomistów takich jak Ludwig von Mises, Friedrich Hayek czy Murray Rothbard.

Wrocław od lat przyciąga osoby ceniące wolność gospodarczą, indywidualizm i przedsiębiorczość. To właśnie tutaj często odbywają się spotkania środowisk libertariańskich, debaty o przyszłości Polski i Europy w duchu wolnościowym, a także oddolne inicjatywy budujące alternatywne modele edukacji i zarządzania.

Wrocławskie krasnale – małe rzeźby, wielka historia

Na pierwszy rzut oka to tylko sympatyczne, niewielkie figurki rozrzucone po mieście – siedzą na parapetach, wspinają się na latarnie, grają na instrumentach, leżą na ławkach, a nawet… trafiają za kratki. Ale wrocławskie krasnale to znacznie więcej niż miejski folklor – mają swoje korzenie w historii oporu wobec reżimu komunistycznego.

Pierwszy krasnal pojawił się jako symbol Pomarańczowej Alternatywy, ruchu happeningowego z lat 80., który walczył z komuną za pomocą absurdu i ulicznych performansów. Ich graffiti przedstawiające krasnale były odpowiedzią na zamalowywanie przez władze antyrządowych haseł – zamiast pustych plam, pojawiały się urocze ludziki z czapkami.

Dziś krasnale są wszędzie – jest ich już ponad 400 i każdego roku przybywa nowych. Mają swoje imiona, funkcje, a nawet własną stronę internetową i mapy do ich odnajdywania. Możesz trafić na Papa Krasnala (największego, stojącego przy ul. Świdnickiej), Syzyfki, Wypłatnika, Studentów, Gastrofaza, Bankuś i dziesiątki innych.

Pierwsze figurki – tzw. „piątka założycielska” autorstwa Tomasza Moczka – to Szermierz, Rzeźnik, Pracz Odrzański oraz dwa krasnale Syzyfki, które powstały w 2005 roku.

Wiele firm i instytucji ma swojego krasnala – czasem z przymrużeniem oka, czasem bardzo na serio.

Dla dzieci to świetna zabawa – prawdziwe polowanie na krasnale. Dla dorosłych – możliwość odkrywania miasta przez pryzmat historii, humoru i lokalnych opowieści.

Zamek Czocha – magia, mrok i tajne przejścia

Jeśli lubisz klimat Harry’ego Pottera i tajemnicze historie, Zamek Czocha to miejsce stworzone dla Ciebie. Położony nad jeziorem Leśniańskim, otoczony lasami i wodami, ten XIII-wieczny zamek kryje więcej sekretów, niż można się spodziewać.

W trakcie zwiedzania trafisz na tajne przejścia, ukryte komnaty, fałszywe ściany i… opowieści o zamordowanych niewiernych żonach. Zamek wielokrotnie służył jako sceneria dla filmów i seriali, m.in. „Wiedźmina” czy „Tajemnicy twierdzy szyfrów”. A jeśli masz odwagę – możesz tu także przenocować.

Błędne Skały i Szczeliniec Wielki – labirynty natury

Na pograniczu z Czechami, w Górach Stołowych, czekają na Ciebie krajobrazy jak z innego świata. Błędne Skały to skalny labirynt, który powstał miliony lat temu – pełen szczelin, wąskich przejść i fantazyjnych formacji. Wiele z nich ma własne nazwy: „Kurza Stopka”, „Skalne Siodło” czy „Stołowy Stół”.

Z kolei Szczeliniec Wielki, najwyższy szczyt Gór Stołowych (919 m n.p.m.), to miejsce, które zapiera dech w piersiach widokami. Tu również czekają na Ciebie naturalne tarasy widokowe, kamienne krzesła i bajkowe kominy skalne.

Złoty Stok – kopalnia złota i zjazd podziemną kolejką

Kiedyś największe zagłębie złota w Polsce, dziś interaktywna atrakcja turystyczna. Kopalnia Złota w Złotym Stoku to miejsce, gdzie historia łączy się z przygodą. Możesz zejść pod ziemię, posłuchać o alchemikach, a potem… przejechać się podziemną kolejką, jedyną taką w Polsce.

Na terenie kompleksu działa także Muzeum Przygody z Złotem, park linowy, a dla dzieci organizowane są warsztaty płukania złota i poszukiwania skarbów. Idealna wycieczka na weekend dla całej rodziny.

Zamek Grodno i Jezioro Bystrzyckie – tajemnice i spokój

W Zagórzu Śląskim znajdziesz mniej znane, ale równie magiczne miejsce – Zamek Grodno, malowniczo położony nad Jeziorem Bystrzyckim. To jeden z najstarszych zamków w regionie, który przez wieki był przebudowywany i dziś zachwyca gotycko-renesansowym klimatem.

Warto wybrać się na spacer wokół jeziora, wejść na tamę i podziwiać widoki z zamkowej wieży. A jeśli masz czas – zatrzymaj się na nocleg w domku nad jeziorem i posłuchaj ciszy przerywanej tylko szumem drzew.

Henryków – gdzie wszystko się zaczęło

Dla miłośników języka polskiego, historia zaczyna się w Henrykowie. To właśnie tutaj, w XIII wieku, powstała słynna „Księga henrykowska”, zawierająca pierwsze zdanie zapisane po polsku: „Day, ut ia pobrusa, a ti poziwai.”

W klasztorze cysterskim można nie tylko zobaczyć faksymile dokumentu (czyli wierną kopię), ale też zwiedzić imponujący zespół klasztorno-kościelny, pełen barokowego przepychu i średniowiecznej surowości. W okolicy znajduje się także wspomniane wcześniej najstarsze drzewo w Polsce – cis henrykowski, którego wiek szacuje się na ponad 1250 lat.

Twierdza Srebrna Góra – największa górska twierdza Europy

Twierdza Srebrna Góra to jeden z największych i najlepiej zachowanych obiektów militarnych w Europie. Zbudowana w XVIII wieku przez Prusaków, nigdy nie została zdobyta. Z wysokości murów roztacza się widok na całe Sudety, a zwiedzanie z przewodnikiem (często w mundurze z epoki) to świetna lekcja historii.

Dla odważnych przygotowano również nocne zwiedzanie z pochodniami, podczas którego można odkrywać mroczne kazamaty i posłuchać o duchach garnizonu.

Dolina Pałaców i Ogrodów – dolnośląski odpowiednik Loary

Nie każdy wie, że w Kotlinie Jeleniogórskiej znajduje się ponad 30 pałaców, zamków i rezydencji, z których wiele zostało odrestaurowanych i pełni dziś funkcję hoteli, muzeów lub ośrodków kultury. To miejsce znane jako Dolina Pałaców i Ogrodów, prawdziwa perła Dolnego Śląska.

Wśród najciekawszych znajdziesz m.in. Pałac Wojanów, Pałac Łomnica, Pałac Staniszów czy Zamek Karpniki. Idealne miejsce na romantyczny weekend lub szlak rowerowy pośród majestatycznych alei lipowych.

Projekt Riese – podziemne imperium III Rzeszy w Sudetach na Dolnym Śląsku

W głębi Gór Sowich oraz pod Zamkiem Książ kryje się jedna z najbardziej tajemniczych inwestycji militarnych III Rzeszy – projekt Riese. Nazwa, pochodząca od niemieckiego słowa oznaczającego „olbrzym”, doskonale oddaje skalę przedsięwzięcia. Gigantyczna sieć tuneli, hal i korytarzy, drążona w skałach przez tysiące więźniów obozów koncentracyjnych, miała stanowić podziemne centrum dowodzenia lub tajną kwaterę Adolfa Hitlera.

Budowę rozpoczęto w 1943 roku, w momencie gdy alianci zyskiwali przewagę na froncie, a niemieccy przywódcy poszukiwali schronienia i zabezpieczenia dla najważniejszych struktur władzy i przemysłu zbrojeniowego. Prace prowadzono w największej tajemnicy, z wykorzystaniem niewolniczej pracy więźniów Gross-Rosen. Warunki były nieludzkie – głód, zimno, brak światła i wszechobecne zagrożenie zawaleniem powodowały masową śmiertelność.

Do dziś nie jest jasne, jakie dokładnie funkcje miały pełnić te podziemne kompleksy. Część historyków uważa, że Riese miał być nowym Führerhauptquartier – kwaterą główną Hitlera, rozbudowaną do gigantycznych rozmiarów. Inni wskazują na możliwość prowadzenia tam badań nad bronią nowej generacji, w tym elementami programu jądrowego III Rzeszy. Niektóre z hal mają po kilkanaście metrów wysokości i wydrążono je w litej skale bez zastosowania nowoczesnych maszyn – wyłącznie ręcznie, za pomocą materiałów wybuchowych i prostych narzędzi.

Zwiedzanie podziemi – historia na wyciągnięcie ręki

Współcześnie Riese stał się jednym z najbardziej intrygujących celów turystycznych na Dolnym Śląsku. Turyści mogą zwiedzać kilka udostępnionych kompleksów, w tym:

• Osówkę – najbardziej rozbudowaną część kompleksu, gdzie dostępne są zarówno suche tunele, jak i trasa ekstremalna z przeprawą pontonową przez podziemne jezioro.
• Włodarz – największy z udostępnionych obiektów, z możliwością rejsu łodzią po zalanych korytarzach.
• Rzeczkę – kameralny, ale świetnie przygotowany dla zwiedzających obiekt z wystawami multimedialnymi i dokładnym opisem warunków pracy więźniów.

Każdy z tych kompleksów został przystosowany do ruchu turystycznego i oferuje zarówno standardowe wycieczki z przewodnikiem, jak i bardziej rozbudowane trasy dla osób szukających mocniejszych wrażeń. W podziemiach zrekonstruowano też niektóre elementy wyposażenia, dodano oświetlenie, efekty dźwiękowe oraz prezentacje filmowe, co sprawia, że wizyta ma zarówno walor edukacyjny, jak i emocjonalny.

Dla miłośników historii, tajemnic II wojny światowej i militariów, Riese to miejsce obowiązkowe. Ale również ci, którzy szukają unikalnych przygód wśród dolnośląskich krajobrazów, znajdą tu coś dla siebie – ciszę gór, chłód skał i historię, która dosłownie przemawia z murów.

Skala projektu Riese

Projekt Riese był przedsięwzięciem o iście monumentalnym charakterze. Naziści zaplanowali budowę siedmiu głównych kompleksów podziemnych w rejonie Gór Sowich i Zamku Książ: Osówka, Włodarz, Rzeczka, Sokolec, Jugowice Górne, Gontowa oraz Zamek Książ. Każdy z nich miał stanowić część większego systemu połączonego funkcjonalnie – jako centra dowodzenia, fabryki zbrojeniowe lub schrony dla najwyższych władz III Rzeszy.

Szacuje się, że całkowita docelowa powierzchnia użytkowa tych podziemi mogła przekroczyć 200 tysięcy metrów kwadratowych. Dla porównania – to więcej niż łączna powierzchnia wszystkich terminali lotniska Chopina w Warszawie. Mimo tak ambitnych planów, do końca wojny udało się wydrążyć zaledwie kilkanaście procent założonej kubatury – część źródeł mówi o 30%, inne o zaledwie 10%. Jednak nawet w tym niedokończonym stanie kompleksy Riese robią dziś ogromne wrażenie.

Tunele mają zazwyczaj wysokość 3–5 metrów i szerokość do 6 metrów, a hale wydrążone we wnętrzu gór sięgają nawet 12 metrów wysokości i kilkudziesięciu metrów długości. W niektórych miejscach system korytarzy rozciąga się na kilku poziomach, co świadczy o zaawansowanej koncepcji architektonicznej.

Do prac nad projektem zaangażowano ponad 13 tysięcy więźniów, głównie z filii obozu koncentracyjnego Gross-Rosen.

Kłodzko i Twierdza – historia pod stopami

Kłodzko to perła ziemi kłodzkiej, z piękną starówką, gotyckim mostem przypominającym praski Karola i… imponującą twierdzą. Zbudowana na wzgórzu, Twierdza Kłodzko oferuje nie tylko widoki, ale też sieć podziemnych chodników minerskich, które można zwiedzać z latarką i kaskiem.

Warto też odwiedzić Podziemną Trasę Turystyczną, czyli dawny system piwnic i przejść pod starówką, a po wszystkim usiąść w jednej z kawiarni przy rynku i chłonąć atmosferę miasta.

Podsumowanie – dlaczego warto wracać na Dolny Śląsk?

Dolny Śląsk to region, który trudno opisać jednym słowem. To mozaika krajobrazów, stylów architektonicznych, kultur i historii. Gdzie indziej w Polsce znajdziesz gotycki zamek, pałac w stylu francuskim, podziemną kopalnię złota i legendę o duchu gór – wszystko w odległości godziny jazdy?

Jeśli kochasz odkrywać, fascynuje Cię historia, lubisz spacerować po górach, ale i odpoczywać w stylowych miejscach – Dolny Śląsk czeka właśnie na Ciebie. I możesz być pewien, że jedna wizyta to za mało.

Chcesz propozycję konkretnej trasy na weekend lub tydzień? Napisz, a przygotuję gotowy plan podróży!